Door Udo Brok, senior architect
De zorgen over de digitale onafhankelijkheid van niet-Europese techbedrijven zijn niet nieuw, maar ze zijn in een stroomversnelling door de spanningen tussen de VS en de EU. Dit wordt vooral duidelijk na de recente aankondiging van een importtarieven op Europese goederen door de VS. Deze veranderingen leggen de nadruk op de keuze voor Europese bedrijven om minder afhankelijk te zijn van Amerikaanse techgiganten, vooral als het gaat om clouddiensten en digitale infrastructuur.
In dit artikel duiken we dieper in de juridische en geopolitieke implicaties van deze onafhankelijkheid en hoe Nederland en de Europese Unie (EU) zich voorbereiden om digitale soevereiniteit te waarborgen.
Het Anti-Coercion Instrument (ACI) en de Nieuwe Europese Strategie
In 2023 werd de Europese antidwangwet, oftewel het Anti-Coercion Instrument (ACI), aangenomen. Dit instrument, ontstaan door spanningen met China, wordt beschouwd als de ‘Bazooka’ tijdens de onderhandelingen met de VS. De ACI biedt de EU de mogelijkheid om handelsbeperkingen op te leggen aan derde landen die Europese belangen schaden, niet alleen voor goederen, maar ook voor diensten zoals digitale platformen en banken. Dit biedt potentieel een krachtig middel voor Europa om de controle over haar digitale infrastructuur terug te krijgen en de invloed van niet-Europese techbedrijven te verminderen.
De wet is in lijn met internationaal recht, maar het zal waarschijnlijk een uiterst middel blijven dat in de toekomst alleen wordt ingezet als het strikt noodzakelijk is. Maar als het wordt ingezet betekent het dat Amerikaanse cloudproviders zoals Microsoft en Amazon speelbal worden in eventuele handelsoorlog tussen de VS en de EU. Het is belangrijk om te begrijpen hoe deze veranderingen de strategieën van Europese overheden en bedrijven kunnen beïnvloeden, vooral als het gaat om de controle krijgen over de eigen digitale infrastructuur.
De Gevaren van Digitale Afhankelijkheid voor de Rijksoverheid
In februari 2025 vond een rondetafelgesprek plaats waarin verschillende partijen hun tegenstrijdige uitten over de digitale soevereiniteit van de Nederlandse overheid. De discussie over de significante belangrijke gevolgen over de risico’s van het afhankelijk zijn van Amerikaanse cloudproviders, zelfs als de gegevens fysiek in Europa worden opgeslagen. De Amerikaanse Cloud Act zorgt ervoor dat de VS toegang heeft tot gegevens die door Europese bedrijven en overheden worden opgeslagen, ongeacht de locatie van de data. Maar ook dat de Amerikaanse overheid controle heeft over de diensten die geleverd worden door cloudproviders uit de VS.
We kunnen onze ogen niet sluiten voor een groeiende en zorgwekkende realiteit: onze afhankelijkheid van digitale diensten uit derde landen – met name de Verenigde Staten – vormt een directe bedreiging voor onze technologische soevereiniteit. In een wereld waarin geopolitieke spanningen toenemen, wordt digitale infrastructuur steeds vaker ingezet als machtsmiddel. Net zoals Rusland energie inzet voor politieke druk, kan de VS besluiten om – om strategische of binnenlandse politieke redenen – de toegang tot essentiële digitale diensten af te sluiten. Denk aan clouddiensten die van de ene op de andere dag onbereikbaar worden of torenhoge tarieven als gevolg van een tarievenoorlog. Dit raakt niet alleen onze veiligheid en continuïteit, maar ondermijnt ook onze rechtstatelijkheid en democratische autonomie. Wanneer buitenlandse commerciële platforms en overheden te veel grip krijgen op onze digitale ecosystemen, verliezen wij als samenleving het recht om zelfstandig te beslissen over onze data, infrastructuur en zelfs onze waarden. Dit is geen toekomstscenario, dit is de realiteit waar we nu mee te maken hebben – en die dringend om actie vraagt. .
Europa moet zelfvoorzienend worden in Digitale Infrastructuur
In het geval van landen als Frankrijk, Duitsland en Estland, het al duidelijke beleid rondom digitale soevereiniteit, is Nederland zich relatief weinig bewust van haar onafhankelijkheid van niet-Europese techbedrijven. Estland heeft bijvoorbeeld zijn digitale overheidsdiensten gebaseerd op een infrastructuur agnostische toepassingen die geen voorkeur geeft aan één specifieke provider. Dit biedt meer flexibiliteit en controle over de digitale soevereiniteit van het land.
De discussie over digitale soevereiniteit komt steeds meer in de politiek op de agenda. Zo is er in Nederland een groeiende indirecte dat de overheid haar cloudstrategie moet herzien en meer aandacht moet investeren aan Europese alternatieven. Dit sluit aan bij de initiatiefnota “Wolken aan de Horizon”, waarin wordt gestreefd naar een volwassen nationale cloudinfrastructuur die minder afhankelijk is van externe techreuzen. Het Rijksbreed Cloudbeleid 2022 lijkt echter de digitale soevereiniteit onder druk te zetten door juist cloud te promoten, wat een heroverweging van het beleid noodzakelijk maakt. Het eerdergenoemde rondetafelgesprek is een eerste stap hierin.
Casestudy: Het faillissement van de Amsterdamse Handelsbank
Een treffend voorbeeld van de risico’s die gepaard gaan met de afhankelijkheid van niet-Europese cloudproviders is het faillissement van de Amsterdam Trade Bank in 2022. De bank ging niet failliet vanwege een gebrek aan financiële middelen, maar omdat Amerikaanse sancties ervoor zorgden dat Microsoft en Amazon hun clouddiensten niet meer konden leveren. Dit leidde tot het faillissement van de bank. Zo ook werd het deze cloudproviders onmogelijk gemaakt te ondersteunen bij de afhandeling van het faillissement dat ze zelf hadden veroorzaakt door het stilleggen van hun diensten. Dit incident met de kwetsbaarheid die bedrijven lopen wanneer ze afhankelijk zijn van Amerikaanse cloudproviders voor hun kritieke infrastructuur.
De Toekomst van Digitale Soevereiniteit in Europa
Het is duidelijk dat digitale soevereiniteit de dubbele jaren een steeds belangrijk onderwerp zal worden voor zowel de overheid als het bedrijfsleven. Europa zal steeds meer de nadruk leggen op het ontwikkelen van eigen digitale infrastructuur en alternatieven voor cloudproviders buiten de EU. De nadruk op open standaarden en open-source software zal cruciaal zijn om vendor lock-in te voorkomen en de onafhankelijkheid van grote Amerikaanse techbedrijven te vergroten.
Daarnaast wordt de term ‘ gracieuze degradatie ‘ steeds relevanter. Dit concept, dat inhoudt dat systemen zo ontworpen moeten worden dat ze bij storingen niet volledig uitvallen, maar in plaats daarvan op een verantwoorde manier blijft functioneren, is essentieel voor het versterken van de cyberweerbaarheid en het verminderen van de impact van ketenafhankelijkheden.
Conclusie
- Digitale zekerheid is essentieel voor Europa. Het middel is eigen controle over haar digitale infrastructuur.
- De overheid moet het voortouw nemen in het ontwikkelen van digitale alternatieven en strategieën die minder afhankelijk zijn van niet-Europese techbedrijven.
- Het bedrijfsleven moet zich voorbereiden op een toekomst waarin zelfvoorziendheid en controle over digitale systemen cruciaal zijn voor zowel veiligheid als continuïteit.
- Europese bedrijven moeten hun digitale strategieën herzien en overwegen om minder afhankelijk te zijn van Amerikaanse cloudproviders om de risico’s van externe invloeden te vergroten.
- Open standaarden en open-source software zijn belangrijke tools om vendor lock-in te voorkomen en de onafhankelijkheid van grote technologie te verminderen.
- Sierlijke degradatie wordt een steeds belangrijker concept om robuuste systemen te maken tegen storingen en ketenafhankelijkheden te verminderen.
Wilt u meer weten over hoe E-Storage uw organisatie kan helpen bij het versterken van de digitale soevereiniteit en het behalen van uw dataveiligheid? Neem gerust contact op met ons op voor een vrijblijvend gesprek. Wij staan klaar om samen met jou de beste oplossing te vinden voor jouw digitale toekomst.
