Hoe kan een goed herstelplan helpen bij het beperken van schade door cyberaanvallen?

Het verschil tussen een catastrofale verstoring van je bedrijfsvoering en een kleine onderbreking zit vaak in één ding: een goed doordacht herstelplan. Laten we eens kijken hoe je met de juiste aanpak de impact van digitale dreigingen kunt beperken.

Wat is een cyberherstelplan en waarom is het essentieel?

Een cyberherstelplan (ook wel incident response plan genoemd) is een gestructureerd document dat precies beschrijft hoe je bedrijf moet reageren bij een cyberaanval. Het gaat verder dan alleen preventie en legt duidelijk vast wat er moet gebeuren nadat een incident heeft plaatsgevonden. Denk aan wie welke taken uitvoert, hoe de communicatie verloopt en welke stappen nodig zijn om systemen weer online te krijgen.

De cijfers liegen er niet om: in 2022 werd maar liefst 88% van de Nederlandse bedrijven geconfronteerd met een cyberincident. Het Cyber Security Centrum Nederland (NCSC) meldt dat ransomware-aanvallen alleen al toenemen met 30% per jaar. Het is dus niet de vraag óf je getroffen wordt, maar wannéér.

Er is een belangrijk verschil tussen preventie en herstel. Waar preventieve maatregelen zoals firewalls en antivirussoftware proberen aanvallen te voorkomen, zorgt een herstelplan ervoor dat je snel en effectief kunt reageren wanneer deze verdedigingslinies toch worden doorbroken. Het is net als het verschil tussen brandpreventie en een evacuatieplan – beide zijn nodig voor volledige digitale weerbaarheid.

De verborgen kosten van cyberaanvallen zonder degelijk herstelplan

De werkelijke schade van een cyberaanval gaat veel verder dan wat je op het eerste gezicht ziet. Zonder een goed herstelplan worden deze kosten exponentieel hoger. Allereerst zijn er de directe financiële gevolgen: losgeld bij ransomware, herstelkosten van systemen en verloren omzet door downtime. Een gemiddelde cyberaanval kost een Nederlands MKB-bedrijf tussen de €50.000 en €200.000.

Maar daar houdt het niet op. De indirecte kosten zijn vaak nog veel ingrijpender. Reputatieschade kan jarenlang doorwerken in verloren vertrouwen van klanten. Onderzoek toont aan dat 60% van de klanten overweegt over te stappen naar een concurrent na een datalek. Daarnaast is er productiviteitsverlies: medewerkers kunnen niet werken, IT-teams draaien overuren en de focus ligt volledig op brandjes blussen.

Neem het voorbeeld van een middelgrote Nederlandse transportonderneming die in 2021 slachtoffer werd van ransomware. Zonder degelijk herstelplan duurde het meer dan twee weken om kritieke systemen te herstellen. De totale schade: €450.000 aan directe kosten, plus een geschat verlies van 15% van hun klantenbasis in de daaropvolgende zes maanden. Met een gedegen cyber crisis management strategie had dit beperkt kunnen blijven tot enkele dagen herstel en een fractie van de kosten.

Essentiële componenten van een effectief cyberherstelplan

Een goed herstelplan bestaat uit verschillende cruciale elementen die samen zorgen voor een snelle en gecoördineerde respons. Ten eerste heb je robuuste incidentdetectie nodig – je kunt immers niet herstellen van iets wat je niet opmerkt. Dit betekent investeren in monitoring-tools die afwijkend gedrag op je netwerk signaleren.

Responsprotocollen vormen het hart van je herstelplan. Deze beschrijven exact welke stappen genomen moeten worden bij verschillende soorten aanvallen. Voor ransomware zien deze stappen er bijvoorbeeld zo uit:

• Getroffen systemen isoleren van het netwerk
• Back-ups veiligstellen en testen
• Forensisch onderzoek starten
• Herstelprocessen initiëren volgens prioriteit

Een effectief plan definieert ook duidelijke verantwoordelijkheden. Wie neemt beslissingen? Wie communiceert intern en extern? Bij een cyberincident is er geen tijd voor onduidelijkheid. Een vooraf samengesteld incident response team met duidelijke rollen voorkomt chaos.

Tot slot is een solide back-upstrategie onmisbaar. Dit gaat verder dan alleen het maken van kopieën. Je moet nadenken over opslag op verschillende locaties, regelmatige tests en het beschermen van de back-ups zelf tegen aanvallen. Een back-up die ook gecompromitteerd is, biedt immers geen uitweg bij een aanval. Meer informatie over Data Recovery about het herstellen van kritieke bedrijfsgegevens na een incident helpt je bij het opzetten van een degelijke back-upstrategie.

Hoe snel kan een goed herstelplan je organisatie weer operationeel maken?

De snelheid waarmee je bedrijf weer operationeel is na een cyberaanval maakt het verschil tussen een tijdelijke verstoring en een existentiële bedreiging. Met een goed plan kun je de hersteltijd verkorten van weken naar dagen of zelfs uren. Bedrijven zonder plan doen er gemiddeld 3x zo lang over om te herstellen.

In de wereld van business continuity zijn er twee belangrijke begrippen om te begrijpen: RTO en RPO. Recovery Time Objective (RTO) bepaalt hoe snel je weer operationeel moet zijn. Recovery Point Objective (RPO) geeft aan hoeveel dataverlies acceptabel is. Voor een webshop kan het RTO 4 uur zijn (langer offline betekent te veel omzetverlies) terwijl het voor de boekhouding misschien 24 uur mag zijn.

Een Nederlandse zorginstelling toonde de waarde van een goed herstelplan toen ze getroffen werden door malware. Dankzij regelmatige oefeningen en duidelijke protocollen waren kritieke patiëntsystemen binnen 6 uur weer operationeel, terwijl secundaire systemen binnen 48 uur volgden. Hun gestructureerde aanpak redde niet alleen geld, maar potentieel ook levens. De Cyber Recovery Services about specifieke oplossingen voor het beschermen tegen en herstellen van cyberaanvallen bieden praktische hulp om dergelijke resultaten te behalen.

Stappenplan: Zo ontwikkel je een herstelplan op maat voor jouw bedrijf

Het creëren van een herstelplan hoeft niet overweldigend te zijn als je het stap voor stap aanpakt. Begin met een grondige risicobeoordeling: welke systemen zijn kritiek voor je bedrijfsvoering en welke dreigingen zijn het meest waarschijnlijk voor jouw sector? Een productiebedrijf heeft andere kwetsbaarheden dan een online dienstverlener.

Vervolgens bepaal je voor elk kritiek bedrijfsproces de eerder genoemde RTO en RPO waarden. Dit dwingt je om na te denken over wat echt belangrijk is. Stel een responseteam samen met vertegenwoordigers uit IT, management, juridische zaken, HR en communicatie. Zorg dat iedereen zijn rol kent en weet wat er van hen verwacht wordt.

Leg dit alles vast in een duidelijk document met concrete procedures. Voor kleine bedrijven kan dit relatief eenvoudig zijn, terwijl grotere organisaties mogelijk meerdere scenario’s moeten uitwerken. Vergeet niet om rekening te houden met wettelijke vereisten zoals de AVG, die onder andere voorschrijft dat je datalekken binnen 72 uur moet melden.

Een vaak vergeten maar belangrijke stap is het verzamelen van contactgegevens van externe partijen zoals je cyberverzekering, forensische experts, juridische adviseurs en eventueel zelfs het NCSC. In een crisissituatie wil je niet zoeken naar telefoonnummers.

Testen en verbeteren: Waarom een herstelplan een levend document moet zijn

Een herstelplan dat in een la ligt te verstoffen is weinig waard. Regelmatig testen en bijwerken is essentieel. Plan minimaal twee keer per jaar een simulatieoefening waarbij je een fictieve aanval nagebootst. Dit kan variëren van een eenvoudige ‘tabletop-exercise’ (waarin je het scenario doorloopt zonder daadwerkelijk systemen te beïnvloeden) tot een volledige technische simulatie.

Tijdens deze tests ontdek je vaak zwakke plekken in je plan. Misschien blijkt dat bepaalde herstelprocedures te complex zijn, dat medewerkers hun rol niet kennen of dat back-ups niet zo snel terug te zetten zijn als gedacht. Elk van deze bevindingen is waardevol en helpt je plan te versterken.

Documenteer na elke oefening wat je hebt geleerd en pas je plan daarop aan. Zorg ook dat je plan wordt bijgewerkt bij significante veranderingen in je IT-omgeving, zoals nieuwe systemen of applicaties. Een herstelplan voor databeveiliging is nooit ‘af’ – het evolueert mee met je organisatie en het dreigingslandschap.

Case study: Hoe E-Storage klanten beschermde tijdens een cyberaanval

Een recent voorbeeld laat zien hoe een goed herstelplan het verschil kan maken. Een middelgrote financiële dienstverlener werd vorig jaar getroffen door een geavanceerde ransomware-aanval. Binnen een uur na de detectie was ons responsteam ter plaatse en werd het herstelplan geactiveerd.

De aanval had primaire systemen versleuteld, maar dankzij de vooraf bepaalde prioriteiten wist het team precies welke systemen als eerste hersteld moesten worden. De luchtgescheiden back-ups (niet verbonden met het hoofdnetwerk) bleken ongeschonden en konden snel ingezet worden. Binnen 8 uur waren de kritieke klantgerichte systemen weer operationeel.

Een belangrijk leerpunt was dat communicatie alles is tijdens een crisis. De vooraf opgestelde communicatieplannen zorgden ervoor dat zowel medewerkers als klanten regelmatig en transparant geïnformeerd werden, wat paniek voorkwam en vertrouwen behield.

Het resultaat: waar vergelijkbare bedrijven zonder goed herstelplan gemiddeld €300.000 schade leden en wekenlang verstoringen ervaarden, bleef de financiële impact hier beperkt tot ongeveer €70.000 en was de volledige operatie binnen drie dagen genormaliseerd. De klant beschreef het als: “We hebben een cyberaanval meegemaakt, maar geen crisis.”

Bij E-Storage helpen we dagelijks organisaties om beter voorbereid te zijn op het onvermijdelijke. Want een goed herstelplan is geen kostenpost, maar een investering in de continuïteit van je bedrijf. Want zoals we vaak zeggen: voorbereiding is niet duur, tot het moment dat je het nodig hebt – dan is het onbetaalbaar.